خیبر،خیبریاصهیون-جیش محمدقادمون

خبراختصاصی شاهوخبر

به مناسبت صدمین سالگرد اشغال «دشت کامیاران» درآذر 1294خورشیدی:

اعلام بی طرفی ایران درجنگ جهانی اول و تاخت وتاز قزاق های روس در «دشت کامیاران» بخش1

کامیاران نیوز:اگر چه ایران وکُردستان ودر مقیاس کوچک تر دشت کامیاران هزاران کیلومتراز میدان نبرد دور بودند،اما دامنه آن به تدریج به ایران کشیده شد. این جنگ در اذهان عامیانه به دلیل حضور پررنگ ارتش روسیه در کُردستان به "سال روس" معروف است وبه نوعی مبدأ تقویم مردمان این دشت در طول 100سال گذشته گردیده است.

"دشت کامیاران" که شهر کامیاران را در بستر خویش دارد، در منتهی الیه جنوب استان کُردستان واقع است. امروزه  این شهرمیراث دار تمدنی بس غنی ست که درگذشته با نام دشت "بیلوار" یا "بیلاور" نمود داشت.

بنا بر گزارش های باستان شناسی، این دشت از سکونتگاه های دیرین کُردستان به شمار می­رود. موقعیت این دشت و زمین های حاصلخیز و مراتعش، همواره تاریخش را رقم زده است.چشمه سارهای فراوان، رودهای دائمی، خاک حاصلخیز و مراتع سرسبز شاهو، شاخ شکن، ولانی و آژوان همواره برای گروه های انسانی که اموراتشان از راه دامداری و کشاورزی می گذشت، در طول تاریخ جذاب بود.

پس از جذب شدن گروه های انسانی واستقرار در این دشت، به مرور مراکز حکومتی در گوشه وکنار آن شکل گرفتند. دو مرکز حکومتی در شرق وغرب این دشت استقرار یافتند که "قلعه­ پالنگان" در غرب و "دینور" در شرق آن، با توجه به حد فاصل بودن آن میان این دو مرکز حکومتی، به نوعی این دشت را برای این مراکز، محل منازعه ساخته بود.

حکمران ها بارها بر سر تسلط بر گروه های انسانی مستقر دراین دشت به مجادله، مقابله و لشکرکشی علیه هم پرداختند. دیگر مسئله­ جذاب و قابل بحث تجارت پرسود جاده­­ی ابریشم بود که گذرش به این دشت می­ افتاد.این تجارت که از قرن دو پیش از میلاد میان آسیا و اروپا شکل گرفت، در غرب ایران از سرزمین کُردستان عبور می­کرد و دشت کامیاران نیز بر سر راه این راه تجاری بود.

کاروان ها گاهی راه خویش را از همدان به کرمانشاهان کوتاه کرده، از مسیر دینور به دشت کامیاران وارد می­ شدند.هر گاه که در این مسیر تهدیدی بود، از راه کرمانشاه و میان دربند از سمت جنوب وارد دشت کامیاران می­ شدند. حکمرانان دینور تلاش می­ کردند تا بر "گذرگاه میان دربند" نیز تسلط یافته، به نوعی  بر این تجارت پر سود چیره شوند و حکمرانان پالنگان را محروم کنند.

این دو عامل تجارت و کشاورزی موجب گردید تا دشت کامیاران موقعیت نظامی خاصی پیدا کند. دشت و کوه دو عامل برای جنگ و دفاع بود. این دشت هر دو را در اختیار داشت. بدین صورت این دشت تاریخ سیاسی ­اش با تاریخ دو مرکز حکومتی دینور و پالنگان گره خورد.

 این دشت در طول تاریخ، بنا به توان نظامی هر یک  از این دو مرکز حکمرانی، تابعی از مقتدرترین حاکم آن بود. اگر بخواهیم به صورت کلی نگاهی داشته باشیم به تاریخ سیاسی این دشت، باستان شناسی ستون این بررسی خواهد بود.

تا کنون گزارش های باستان شناسی قدمت استقرار گروه های انسانی را در این دشت حدود 8هزار سال برآورد کرده است.(تپه توبره ریز). تپه "تیانه" 7هزار سال و تپه "الک" 6 هزار تخمین قدمت استقرار گروه های انسانی را دارند.

به نظر می ­رسد نخستین مردمانی که به صورت مشخص و شناخته شده در این دشت سکونت داشته اند، قوم "گوتی" باشند. این قوم در گستره بزرگی از کردستان امروز و بیشتر از آن سکونت داشته است که حد جنوبی سکونتگاه آنان دشت کامیاران می شد.حضور این قوم را در کردستان 4 هزار سال پیش از میلاد می دانند. پس اگر این گفته صحیح باشد، مردمانی پیش از گوتی ها نیز در این بخش از کُردستان امروز ساکن بودند که نام و یادشان در دل تاریخ کُردستان به خاموشی گراییده است.

بعدها با اوج گیری قدرت "اکدی ­ها" در اواسط هزاره سوم با تشکیل نخستین امپراتوری در جهان آن روز در خاورمیانه، بخش غربی ایران امروز که دشت کامیاران نیز جزوی از آن به شمار­ی می­رفت به زیر سیطره­ اکدی ها درآمد. بعدها آشوری ها خونخوارترین و بی رحم­ترین قوم دنیای باستان بر آن چیره شدند و بارها مردمان دشت کامیاران به مبارزه با این مهاجمین بین النهرینی پرداختند که کتیبه "تنگی­ ور" شاهدی بر تهاجم آشور و دفاع مردمان دشت کامیاران است.

"ایلامی­ها" نیز در جنوب ایران در ادوار پر قدرت خویش گاهی دشت کامیاران را به زیر سلطه­ خویش در می­ آوردند. در دوره ساسانی که دینور در شرق دشت کامیاران به نوعی مرکزیتی یافت و اقتصادش ترقی نمود، دشت کامیاران بخشی از  شکارگاه شاهان ساسانی که از گرمای مدائن دمی دور م ی­شدند بود. در این دوران ما با نام قوم "گوران" که در دشت کامیاران ساکن بودند آشنا می­شویم. مردمانی یکجانشین که در این دشت برای خویش حکومتی نیمه مستقل تشکیل داده بودند.

در اواخرعهد ساسانی نیز "هراکلیوس" امپراتور روم شرقی بعد از شکست خسرو پرویز، این دشت را در نوردیده  به کرمانشاهان درآمد. در اوایل ورود اسلام در حالی که گوران ها در این دشت استقلالی به هم رسانده بودند، مورد هجوم اعراب قرار گرفتند. پس از تسلط اعراب بر آن که پس از فتح "نهاوند" در سال 22 هجری صورت گرفت، دشت بیلوار(دشت کامیاران) بخشی از قلمرو خلافت اعراب اموی و عباسی بود.

در قرون اولیه اسلامی این دشت خاستگاه بخشی از "جامعه خرم دینی کُردستان" بود و در قیام کُردان خرمدین به رهبری "نرسی"  بی شک نقش داشتند. در دوره شکل گیری نخستین حکومت گران کُرد در دوره­ اسلامی؛ یعنی "حسنویه" در قرن 4 هجری وبعدها "بنی­ عناز"، این دشت ضمیمه این دو خاندان حکومت گر بود. با شکل گیری حکومت گورانی "بابا اردلان"، در اواخر قرن 6 هجری، این دشت قرن ها زیر سیطره والیان و امرای این خاندان بود.

در دوره "تیموریان" نیز یک بار به دستور تیمور دشت بیلوار(دشت کامیاران) مورد هجوم سپاه تیموری قرارگرفت و مردمانش مقتول و اموالشان غارت شد.

از دوره "صفوی" به بعد این دشت به دو بخش شرقی وغربی تقسیم شد، بخش غربی آن که امروزه شهر کامیاران در آن شکل گرفته، همواره بخشی از قلمرو ثابت حکمرانان پالنگان بود و حکمرانانش سعی داشتند تا بدون واسطه حکمرانان دینور از مسیر میان دربند تجارت هورامان با کرمانشاهان را در کنترل داشته باشند.

این تقسیم تاریخی در دوره "شاه تهماسب" دومین شاه صفوی که داماد حکمران پالنگان بود صورت گرفت. در این ایام "عباس آقا گلباغی استاجلو" تلاش داشت تا بر کل دشت بیلوار(دشت کامیاران)  تسلط یافته حکمران پالنگان را در تنگنا قرار دهد. اما جدال میان وی و حکمران پالنگان به نوعی موجب تقسیم این دشت گردید. امروزه بخش تحت حکمرانی پالنگان به استان کردستان تعلق دارد وبخش تحت حاکمیت عباس آقا گلباغی به کرمانشاهان واگذار شد.

در دوره­ افشاریه "نادر شاه افشار" بعد از شکست بغداد در این دشت آرمید و "کریم خان زند" شاه خوش نام زندیه نیز دو نبردش را با مدعیان داخلی در این دشت باستانی به انجام رساند. در دوره­ زندیه این دشت جولانگاه امرای وکیل کُردستان بود. "الله قلی خان زنگنه" نیز در این دشت سپاهش منهدم گشت. با آغاز انقلاب مشروطه جولانگاه شاهزاده مستبد وضد مشروطه­ قاجار"ابوالفتح میرزا سالارالدوله" گردید.

این دشت باستانی که جنگ های متعددی را به خود دیده و جولانگاه بسیاری از مدعیان قدرت داخلی وخارجی بود، با شعله ور شدن آتش نخستین جنگ جهانی  به سبب موقعیت استراتژیکی خاصی که داشت، مورد توجه ارتش روسیه قرار گرفته و به اشغال ارتش روسیه تزاری درآمد.

همانطور که دوستداران تاریخ مطلع هستند،به سبب کشته شدن شاهزاده اتریشی در "سارایوو" به دست فردی صرب تبار، اروپا که آبستن جنگ بود، با زایش این واقعه جنگی که انتظارش می­رفت در گرفت؛ جنگی جهانگیر که تاریخ تا آن زمان به خود ندیده بود. اگر چه ایران وکُردستان ودر مقیاس کوچک تر دشت کامیاران هزاران کیلومتراز میدان نبرد دور بودند،اما دامنه آن به تدریج به ایران کشیده شد. این جنگ در اذهان عامیانه به دلیل حضور پررنگ ارتش روسیه در کُردستان  به "سال روس" معروف است وبه نوعی مبدأ تقویم مردمان این دشت در طول 100سال گذشته گردیده است.

اما متعاقب قتل آرشیدوک‌ فرانسوا "فردیناند" ولیعهد اتریش وهنگری به دست "پرنزیپ" ‌تبعه ‌اتریش که به زبان صربستانی تکلم می‌نمود، در تاریخ 28 ژوئن 1914 میلادی در سارایوو آتش جنگ شعله‌ور شد. روسیه و انگلستان در خلال جنگ جهانی اول عملاً با انعقاد قراردادهایی ایران را به مناطق تحت نفوذ خود تبدیل کرده بودند و ورود نظامیان آنان به داخل کشور که غالباً با استناد به این قراردادها صورت می‌گرفت، سبب شده بود که دولت مرکزی حتی در تهران قدرتی نداشته باشد.

 یکی از این توافق‌نامه‌ها پیمان معروف ۱۹۱۵ بود که در ۲۸ دی ۱۲۹۳ میان روسیه و انگلستان به امضا رسید. این پیمان که به فاصلهٔ ۸۰ روز پس از اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ به امضای دو دولت مذکور رسید، قلمرو نفوذ دو کشور را در ایران بیش از آن چه که در پیمان 1907 آنان مقرر شده بود، توسعه داد. به موجب این پیمان دو کشور حقوق و امتیازات ارضی بیشتری برای خود در ایران قائل شدند و هزینهٔ نگاهداری نیروهای خود را در ایران نیز به گردن دولت تهران گذاشتند. روس‌ها این قرارداد را به بهانهٔ فراهم شدن زمینهٔ مقابله با پیشروی نیروهای عثمانی در ایران امضا کردند.. ..

نقشه ایران که در آن حوزه نفوذ روسیه (سبز)، نفوذ بریتانیا (قرمز) و منطقه بی‌طرف (زرد) مشخص شده‌است. این نقشه در کتاب "اختناق ایران"نوشته مورگان شوستر چاپ شده‌است.

پایان بخش اول

نویسنده و محقق: رستم علیخانی